در بخش نخست «میزگرد بررسی سینمای کودک در ایران» که در خبرگزاری سینماپرس و با حضور فعالان شناخته شده این نوع از سینما همچون وحید نیکخواه آزاد، نادره ترکمانی، ناصر رفایی، فرزاد اژدری و امیر سحرخیز برگزار شد مواردی همچون برگزاری جشنواره بین المللی فیلم کودک و نوجوان، میزان تولیدات سینمای کودک، بی رغبتی دبیر این دوره از جشنواره به حضور فیلمهای ملی و وطنی و در نهایت نقد عملکرد شورای راهبردی سینمای کودک پرداخته شد.

در ادامه این نشست، بحث حمایت برخی دستگاههای دولتی همچون وزارت آموزش و پرورش در تولید و رونق سینمای کودک و نیز نقش شورای راهبردی سینمای کودک در زمینه های مختلف در بخش دوم و پایانی  از نظر خوانندگان گرامی می گذرد:

اژدری: خانم ترکمانی من معتقدم ورود آموزش و پرورش و یا هر نهاد دیگری می تواند منجر به این شود که بسیاری از نهادهای بی ارتباط با سینمای ایران مدعی شوند که ما نیز می بایست به عنوان نهادهای مسئول در سینما دخالت کنیم. از نیروی انتظامی گرفته تا جامعه پزشکان و... در آن زمان مایل می شوند که به هر ترتیب ممکن به سینمای کودک دست اندازی کنند و فردیت و استقلال فیلمنامه نویس و فیلمساز در این میان از بین می رود. این تصور که ما بخواهیم اندیشه آزاد خودمان را به دست افرادی بسپاریم که سینما را نمی شناسند و در عمرشان فیلم نساخته اند کاری عبث و غلط است. شورای راهبردی سینمای کودک می تواند در صورت صلاحدید اعضای خود و فیلمساز فیلمنامه ای را مطالعه کرده و صلاح بداند که مثلاً آن به درد آموزش و پرورش می خورد.

*در رابطه با بحث اکران فیلم های کودک برای مدارس مدت ها است که طرح «زنگ مدرسه» راه اندازی شده، آیا به عقیده شما این طرح نمی تواند در صورت استمرار به رشد سینمای کودک منجر شود؟

ترکمانی: طرح زنگ سینما هم برای خودش مشکلات زیادی دارد. مضاف بر اینکه من اصلا معتقد نیستم که پای آموزش پرورش به تایید و تصویب کارهای کودک باز شود…اصلا. چون تجربه نشان داده عده‌ایی فاقد صلاحیت و نآ‌اشنا با سینمای کودک در شوراهای آموزش و پرورش نشسته اند و با نگاه خشک و بسته و البته سیاسی و جناحی به فیلمها نگاه میکنند، اتفاقا معتقدم که آموزش و پرورش باید وظایف خود را بشناسد و دربرابر سینمای کودک سنگ اندازی نکند.

اژدری: تمام بحث مشکلات سینمای کودک مرتبط با مبحث وزارت آموزش و پرورش نیست. من معتقدم که اگر یک فیلم کودک ساخته شود و برای کودکان از جذابیت های لازم برخوردار باشد در صورت اکران با استقبال بسیار گسترده ای روبرو می شود. تمامی معضلات سینمای کودک ما در این خلاصه می شود که متأسفانه فیلمسازان سینمای کودک اغلب نمی توانند برای مخاطبان خود جذابیت ایجاد کنند. ما در ایران تنها دنبال بودجه هستیم و مبحث اکران و... را دنبال می کنیم در صورتی که به جای این کارها باید بنیان سینمای کودک که فکر و ایده خودمان است را بسط و گسترش دهیم و آن را اصلاح کنیم. متأسفانه سینمای کودک این روزها پدر ومادرهای زیادی پیدا کرده و ما فیلمسازان باید با گرد هم آمدن و یک صدا شدن با یکدیگر قدرتی را تشکیل بدهیم که هیچ کس نتواند جلوی ما ایستادگی کند. متأسفانه ما باعث شده ایم تا سینمای کودک به چشم یک طفیلی نگاه شود.

ترکمانی: متأسفانه همیشه موانع بر سر راه سینمای کودک بیشتر از سایر گونه های سینمایی است. ظاهرا قرار است شورای راهبری سینمای کودک این موانع را از سر راه بردارد. به نظر من اگر برای سینمای کودک کاری نمی‌توانند انجام دهند حداقل موانع را از جلوی پایش بردارند.

اژدری: به دلیل اینکه خود ما در این مسئله مقصر هستیم. ما نباید سرمان را پایین می انداختیم و دنبال این می بودیم که دولت به ما کمک کند.

به عقیده شما فیلمسازان کودک برای برون رفت از این  معضلات چه کارهایی می توانند انجام بدهند؟ پیشنهاد شما چیست؟

اژدری: پیشنهاد من کاری ۵ و یا ۱۰ ساله را می طلبد. من فکر می کنم اگر در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ از سینمای کودک استقبال می شد به دلیل آن بود که فیلم ها برای مخاطبان آن زمان جذابیت داشت. از این نظر باید در حال حاضر نیز فیلم هایی ساخت که مخاطبان را به سالن های سینما بکشاند

نیکخواه آزاد: در دوران طلایی سینمای کودک این تضمین وجود داشت که فیلم ها در هر صورت در سینماها اکران می شوند و به فروش بالایی دست پیدا می کنند. در آن زمان برنامه هایی وجود داشت که اکران فیلم های کودک در طول سال به تناوب وجود داشت و تضمین شده بود. شکست آن دوران هم به این دلیل بود که این برنامه از بین رفت. متأسفانه ما مثل آمریکا نیستیم که سینمایمان از یک برنامه ریزی دراز مدت برای اکران برخوردار باشد. شورای راهبردی و سازمان سینمایی و دولت تنها در صورتی می توانند به سینما و در زیر مجموعه آن به سینمای کودک کمک کند که برای آن طرح و برنامه داشته باشد.

* منظورتان این است که در حال حاضر این شورا فاقد طرح و برنامه مشخص است؟

نیکخواه آزاد: ببینید؛ در زمان حضور آقای بهشتی در بنیاد سینمایی فارابی شورای طرح و برنامه سینمای کودک در این بنیاد وجود داشت که بسیاری از افراد حاضر در آن شورا امروز جزو فیلمسازان سینمای کودک شده اند. یک شورای دیگر نیز وجود داشت که من سرپرستی آن را بر عهده داشتم که مسئولیت اکران فیلم ها و... را بر عهده  می گرفتیم. از طرف دیگر هم افرادی بودند که مسئولیت برگزاری جشنواره فیلم کودک راعهده دار بودند. این ساز و کارها به نحوی چیده شده بود که به قول معروف مو لای درز آن نمی رفت.

به عنوان مثال من یادم می آید در آن زمان که ما می خواستیم فیلم «پاتال و آروزهای کوچک» را بسازیم فردی در شورا با این فیلمنامه مشکل داشت و به ما اصرار می کرد که آن را تغییر دهیم اما من و آقای کرامتی و خانم طائرپور گفتیم به هیچ عنوان فیلمنامه را دستکاری نمی کنیم و به نشان اعتراض بلند شدیم که از فارابی بیرون برویم. آن مسئول به ما گفت تقاضای شما چیست؟ ما گفتیم که مثلاً ۴ میلیون تومان وام می خواهیم تا این فیلم را بسازیم. او نامه ما را گرفت و دستور داد که ۵ میلیون تومان به ما بدهند! ما تعجب کردیم و گفتیم شما که با فیلم مشکل داشتید چگونه راضی شدید این رقم را در اختیار ما بگذارید؟ او پاسخ داد بهترین راه این است که من به شما کمک کنم تا این فیلم ساخته شود و بعد متوجه شویم که این فیلم خوب است یا نه!

این مثال را زدم تا این را عنوان کنم که یک مسئول باید در شورای راهبردی سینمای کودک وجود داشته باشد تا بتواند پاسخگوی سینماگران کودک باشد. کسی که ضرورت را تشخیص بدهد و عزم این را داشته باشد تا سینمای کودک را رشد و ارتقا بخشد. البته شورای راهبردی به تازگی کار جدی خود را آغاز کرده اما عزمی در آن هنوز دیده نشده است. من امیدوارم مسئولان شورا طرح و برنامه ای داشته باشند تا یک سازمان برای سینمای کودک تشکیل شود و آن سازمان بر اساس آن طرح و برنامه سینمای کودک را نجات دهد. اما متأسفانه مسیری که تا امروز در این شورا طی شده برعکس است! آن ها الآن در حال فیلم دیدن و فیلمنامه خواندن هستند و این اشتباه است! ما امسال برای جشنواره فیلم نداریم و شورا مشغول کارهای جانبی است.

ترکمانی: شورای راهبردی سینمای کودک برای تضمین اکران فیلم های کودک چه کاری می تواند انجام دهد؟ تضمین اکران در آن دوران مدیریتی چگونه انجام می شد؟

نیکخواه آزاد: در آن زمان هم مدیران و هم فیلمسازان بی تجربه بودند. اکنون جمع تجربه فیلمسازان خیلی عظیم است. کامبوزیا پرتوی وقتی فیلم «گلنار» را ساخت آن فیلم دومین اثرش بود و یا مسعود کرامتی زمانی که «پاتال و آرزوهای کوچک» را کارگردانی می کرد اولین تجربه اش بود و یا زنده یاد سجادی حسینی زمانی که «مدرسه پیرمردها» را می ساخت آن دومین فیلمش بود. اما آنقدر بنیاد سینمایی فارابی کار خود را درست انجام می داد که اعتماد به همه وجود داشت.

ما آن زمان مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی پناه مان بود و اگر شورا ما را آزار می داد به ایشان پناه می بردیم و ما را کمک می کردند. اما متأسفانه امروز هیچ یک از مدیران فارابی و یا مسئولان سینمای کودک به ما توجهی نمی کنند و همه به تازگی ما را به سمت شورای راهبردی سینمای کودک حواله می دهند و ما نمی توانیم حرف هایمان را با اعضای این شورا هم بزنیم چرا که آن ها هم عضوی را مشخص نکرده اند تا پاسخگوی سینماگران کودک باشد. این شورا باید به یک سازمانی برسد تا آن سازمان مسئولیت کلیت سینمای کودک را بر عهده بگیرد.

ترکمانی: شورای راهبردی شکل گرفته اما ما همچنان سردرگم هستیم. چون اهداف و برنامه ها و عملکرد این شورا را هنوز نمیدانیم.

نیکخواه آزاد: من خودم مدت ها است دنبال آن می گردم که مکان این شورا کجاست؟ اما هیچ شخصی پاسخگوی ما نیست. ما نمی دانیم جلسات این شورا کجا برگزار می شود؟ این شورا همانطور که قبلاً هم گفتم بسیار لزج و بی شکل است.

ترکمانی:متأسفانه من مدت ها است که می خواهم یک نامه را به اعضای این شورا بدهم که در آن به نقد عملکرد وزارت آموزش و پرورش پرداخته ام و راهکارهایی را هم ارائه داده‌ام، اما نمی دانم باید آن را به دست چه کسی برسانم. وزرات آموزش و پرورش مانند یک دیوار بتنی جلوی سینمای کودک را سد کرده است و  در صورتی که با فیلمی مخالف باشد به صدا و سیما هم خط فکری می دهد تا تیزر آن فیلم را پخش نکنند و یا حتی به شهرداری هم خط می دهد تا هیچ حمایتی از آن فیلم  نکند. درست مثل شبکه‌های مافیایی.

سحرخیز: ما تجربه ای داشتیم که یک تشکل را تشکیل دادیم اما ادامه ندادیم تا آن را سامان بدهیم. آن اتفاق دست خودمان بود و می بایست آن را به سمت و سوی خوبی می بردیم. متأسفانه ما همیشه منتظر هستیم تا مدیران دولتی ما را تغییر دهند. اگر بخش خصوصی حرکت داشته باشد سینمای کودک به یک نقطه روشنی می رسد. دولت ثابت کرده هیچ گاه از سینمای کودک حمایت نخواهد کرد.

*مایلم که در مورد شورای راهبردی سینمای کودک به یک جمع بندی برسیم. بعد از ۲۸ دوره برگزاری جشنواره برای اولین بار اعلام می شود که اگر فیلم نداشتیم مهم نیست و بعد شکوه ها و شکایات تکراری و ... که نتیجه ای برای سینمای کودک نداشته است. چه باید کرد و نتیجه چیست؟ خواسته سینماگران کودک از شورای راهبردی چیست و موارد اصلی و قدم های مورد نیاز شما چیست؟

ترکمانی: باید به سینماگران کودک اعتماد کنند. باید تمامی موانع از جلوی ما برداشته شود.

نیکخواه آزاد: الآن هیچ حمایتی از سینماگران سینمای کودک نمی شود. من زمانی که خودم در فارابی مسئولیت داشتم لیستی درست کردم و به بسیاری از فیلمسازان سینمای کودک تماس می گرفتیم و از آن ها دعوت می کردیم تا طرح و فیلمنامه بیاورند تا ما از تولید آن حمایت کنیم اما در حال حاضر چنین رویکردی وجود ندارد.

این شورا اگر به بنگاه معاملات ملکی تبدیل شود رسماً باخته است. آن ها نباید بنشینند تا ملکی بیاید و اجاره دهند. من تعجب می کنم چطور این شورا که شاکله اصلی آن از فیلمسازان با سابقه کودک هستند این کار را شروع نمی کنند. این شوراها باید به مثابه شورای شهرسازی عمل کنند و با نقشه راه سینمای کودک را نجات بخشند. بخش عمده ای از گرفتاری های به خود فیلسمازان کودک باز می گردد که با اینکه قدرت بسیار بزرگی هستیم از حال هم بی خبریم. ما اگر دو سال گذشته یک تشکل قوی از سینماگران سینمای کودک تشکیل داده بودیم قطعاً آقای ایوبی باید سراغ ما می آمد و نظر ما را برای تشکیل این شورا و اعضای آن می پرسید. ما آنجا تجمعی داشتیم که نظر و طرح واحدمان را به آن ها ارائه می دادیم.

ترکمانی: ما این کار را شروع کردیم اما به سرانجام نرسید.

اژدری: اصل و اساس ماجرا در سینمای کودک برنامه ریزی است. ما به عنوان فیلمساز کودک باید دست در دست هم بدهیم. ما متأسفانه جلوی کار یکدیگر را می گیریم و یا پشت سر هم حرف می زنیم. متأسفانه دیدگاه همیاری وجود ندارد. ما فیلمساز کودک هستیم اما میزان دوستی و رفاقت آن ها با یکدیگر را نداریم.

ترکمانی: من امیدوار بودم افرادی خبره ماننده آقای نیکخواه آزاد در شورای راهبردی حضور داشتند.

اژدری: حسادت در فضای سینمای کودک زیاد است. این ما را آزار می دهد. اگر ما دست به دست هم بدهیم می توانیم فارابی و شورا و یا هرجایی را مجاب کنیم که ما باید در تصمیمات شما دخالت داشته باشیم.

ترکمانی: ما با تشکیل "بنیاد سینمای کودک" می خواستیم در اولین اقدام، پاتوق سینمای کودک را راه بیندازیم و من شخصا ۱۱ بار برای به سرانجام رساندن این پاتوق به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان رفتم و حتی از آن ها قول هایی برای حمایت گرفتم. ما خوش بین شدیم واحساس می کردیم با تغییر دولت حمایت از ما صورت می گیرد اما بعد از مدتی متوجه شدیم برای گرفتن مکان پاتوق نیاز به حمایت دولتی داریم اما کانون پرورش فکری توجهی به کار ما نکردند. فکر میکنم اعتقادی به پاتوق سینمای کودک نداشتند.

البته یکی از مشکلات تغییر مدیریت ها بود. ما به سمت این رفتیم که از فرهنگسراها درخواست کنیم تا مکانی را برای این امر در اختیار ما بگذارند اما از آن طریق هم نتوانستیم به نتیجه برسیم چون فرهنگسراها می خواستند گیشه بگذراند و بلیت بفروشند. ما حتی سراغ آقای مسعودشاهی رفتیم و خواهش کردیم یک سانس مرده سینما فرهنگ را به ما بدهند اما ایشان تنها به تایید شفاهی بسنده کردند و کاری برای شکل‌گیری پاتوق سینمای کودک انجام ندادند و حاضر نشدند حتی ساعت مرده سینما فرهنگ را در برای شکل‌گیری این پاتوق در اختیارمان قرار دهند. تنها پارامتری که باقی ماند این بود که "بانک اطلاعاتی سینمای کودک" را راه بیندازم و با ۷-۸ نفر از هنرجویانم که دستمزد نمی خواستند این کار را انجام دادیم که در حال حاضر نیز در دست انجام است و البته هیچ حمایتی برای این کار هم نشده است. به هر حال موانع مالی هم باعث می شود نتوانیم آن گونه که باید کارمان را انجام دهیم.

نیکخواه آزاد: شما به این دلیل به مانع برخورد کردید که بنیادی را درست کردید و بعد گفتید بقیه بیایند شما باید پیشنهاد می دادید که این کار انجام شود. این نوع کار جواب نمی دهد چون افراد خود را از ابتدا دخیل نمی دانند. این اتفاق باید بیفتد و قطعا نتایج خوبی دارد.

ترکمانی: با حرف شما موافقم، البته رایزنی‌هایی با برخی فیلمسازان کودک انجام دادیم و درصدد ایجاد تشکیلات گسترده‌تری از تمام فیلمسازان کودک هستیم و ناگفته نماند اینگونه برنامه‌ها نیازمند بودجه  است که درحال حاضر ما داریم با بودجه‌ی شخصی مان این بنیاد را جلو میبریم. همانطور که گفتم بانک اطلاعاتی سینمای کودک هم با حمایت شخصی درحال انجام است.  
اما درخصوص سوال خبرنگار محترم آقای منتظری و جمع‌بندی برای شورای راهبردی، ما باید بدانیم در این شورا چه کسی پاسخگوی ماست؟ این شورا در مسیر تولید چگونه کنار ما قرار خواهد گرفت؟ و در سیاست اکران و پخش و توزیع چگونه می تواند در اختیار سینمای کودک باشد و جشنواره هم در چرخه‌ی تولید و پخش و اکران، ‌یک امر جانبی است و قاعدتا شورای راهبردی نباید به محض شروع فعالیتش در آن ورود پیدا می کرد. شورا باید از طریق رسانه ها مسیر راه خود و سرفصل هایش را اعلام می کرد.
 

رفایی: اعضای این شورا نباید خود را زیر مجموعه سیاستگذاری های کلان سینما بدانند آن ها باید خودشان بر مبنای شناخت نیازها، سیاست گذاری کنند و به سینمای کودک به عنوان سینمایی خاص که متخصصین خودش را میطلبد  نگاه کنند. ما در جامعه ای زندگی می کنیم که امروزخانواده ها از هیچ فرصتی برای سرمایه گذاری روی فرزندان شان کوتاهی نمی کنند. سینما می تواند یکی از انتخابهای مهم و اساسی شان باشد. و تلاش ما برای جلب توجه آنها به ضرورت وجود ناگزیر سینمای کودک، می تواند منافعی دو سویه را نصیب طرفین کند.

قدم اصلی حل مشکلی عمده بنام اکران است. متاسفانه پخش کنندگان و سرگروهها به جرم سینمای کودک بودن فیلمهامان، حتی آنها را برای گزینش نمی بینند. در صورتیکه با باز کردن پای خانواده ها به سینمای کودک، این گونه از سینما استعداد آن را خواهد داشت تا وضعیت را بالعکس کند. یعنی بنا به نیاز جامعه، اکران فیلم کودک درخواست همگانی باشد. .متاسفانه در چند سال اخیر سینمای کودک در سیاستگذاریهای سالانه جایی نداشته و شورای راهبردی شاید جزو معدود اقدامات جدی این سالها باشد.

ترکمانی: فیلم های کودک تنها فیلم هایی است که در تایم مرده سینماها نمایش داده می شود. همین امر باعث شده تا ما به مشکلات زیادی برخورد کنیم. امور سینماها می گویند بگذارید صبح ها فروش در جیب سینماداران برود و از این رو هیچ آمار فروش دقیقی از فیلم های سینمای کودک بیرون نمی آید. و ما آمار مخدوش دریافت میکنیم و سازمان سینمایی هم نظارتی بر این امر ندارد.
به عنوان مثال من یک گروه ۱۸۰ نفره از بچه های کار و خیابان در منطقه ی یافت آباد را به سینما بردم و پول را به حساب سینمادار واریز کردیم. در آمار فروش آن سینما، ‌اصلا آمار آن روز نیست. ما از برخی سینماها در سانس صبح عکس داریم که گروه های دانش‌اموزی را به سینما برده‌اند ولی در آمار نیست. امور سینماها در سازمان سینمایی که کلی کارمند حقوق بگیر دارد اصلا روی این مسئله توجهی نمی کنند. سینمادار خود را ملزم نمی داند این کار را انجام دهد. آمار فروش کودک چون زمان صبح است به طور کلی از بین می رود و این فیلم ها در حجم وسیع اکران می شود و از مدارس در گروه های چند صد نفری به سینما می روند و هیچ بلیتی صادر نمی شود. در بخش اکران ما نیاز به یک پشتیبانی و نظارت جدی  داریم. اثری که روی پرده می رود می بایست حامی داشته باشد. حتی سینماگر را تهدید می کنند که اگر فیلم را به ما ندهید، اجازه اکران در هیچ سالنی را نمی‌دهیم.

سینماها در کشور ما مافیا شده اند و هر ۱۰ سینما یک سرگروه ارشد دارند. شورای راهبردی باید به این مسائل توجه کند. این مشکلات در سینمای کودک به شدت و به وفور دیده می شود. از طرفی شورای اکران هم می بایست با موضع حمایت از سینمای کودک حرکت کند، ‌این دستورالعملی است که می‌تواند از طریق شورای راهبردی به نتیجه برسد. مثلا آنطور نباشد که شش ماه دراختیار یک اثر کودک باشد و در  دوماهه‌ی پایان سال، سه یا چهار اثر کودک با هم اکران شوند.  

رفایی: من امیدوارم شورای راهبردی سینمای کودک به تولید و اکران و بطور کلی چرخه سینمای کودک توجه مدبرانه و دلسوزانه داشته باشد. قدر مسلم آن ها نباید در این جایگاه نگاه آموزشی و تربیتی داشته باشند. به اندازه کافی سازمانها و نهادها و مراکز زیادی زحمت این نوع توجهاتی که عموما ربطی هم به حوزه آنها ندارد را می کشند. و همینطور چون اعضای گذشته شورای فیلمنامه هم نگاه سلیقه ای را نداشته باشند. که خوشبختانه در ترکیب اعضای شورا این امید وجود دارد ... تا بحال که همه حق هر گونه نظری را در حوزه سینمای کودک داشته اند و تنها کسی که حتما اشتباه کرده و بنا به نظرات می بایست خود و فیلمش را اصلاح می کرده فیلمساز بوده است. یعنی کسی که فکر اولیه و نهایتا اجرای اثر با او بوده است.